« گردشگري»، گنجي كه زير آوار بي توجهي مدفون شده است

گذري بر اقتصاد گردشگري ايران و جهان نشان مي دهد كه با وجود جاذبه هاي فراوان متاسفانه در صنعت گردشگري حرفي براي گفتن و رتبه اي قابل توجه نداريم.آن چه مسلم است امروزه صنعت گردشگري يا توريسم، به يك صنعت پررونق براي كشورهايي كه داراي جاذبه هاي سياحتي اند تبديل شده است و به گواه آمار سازمان جهاني گردشگري سالانه بيش از ۶۰۰ ميليون نفر از نقاط ديدني كشورهاي مختلف بازديد مي كنند و سهم ايران با اين همه شهرت و آوازه تنها ۲ ميليون نفر است.

نگاهي به آمارهاي جهاني درباره وضعيت گردشگري ايران و جهان نشان مي دهد كه در اين صنعت در كجا ايستاده ايم و تا نقطه مطلوب چقدر فاصله داريم.

شوراي جهاني سفر و گردشگري در آخرين گزارش هاي خود كه به بررسي اثرات اقتصادي توريسم در ۱۸۱ كشور جهان از جمله ايران تا سال ۲۰۲۰ پرداخته است وضعيت نامطلوبي را براي آينده گردشگري ايران پيش بيني كرده است.

در گزارشي كه توسط كارشناسان اين شورا و به كمك دانشكده اقتصاد دانشگاه آكسفورد تهيه شده، آمده است: سال گذشته ميلادي در جهان يك هزار و ۲۴۱ ميليارد دلار سرمايه گذاري در بخش توريسم انجام شد كه اين رقم معادل 9.02 درصد از كل سرمايه گذاري جهان است. اين رقم تا سال ۲۰۲۰ به ۲ هزار و ۷۵۲ ميليارد دلار خواهد رسيد كه 9.04 درصد از كل سرمايه گذاري در جهان را تشكيل مي دهد.

توليد ناخالص داخلي در گردشگري در سال گذشته ميلادي 9.2 درصد از كل توليد ناخالص داخلي بوده كه نسبت به ۱۰ سال گذشته رشد نيم درصدي داشته و اين رقم معادل ۵ هزار و ۷۵۱ ميليارد دلار بوده است.

طبق پيش بيني هاي سازمان جهاني شوراي سفر در سال ۲۰۲۰ ميلادي توليد ناخالص داخلي جهان از گردشگري به مبلغي معادل ۱۱ هزار و ۱۵۱ ميليارد دلار مي رسد كه نسبت به سال ۲۰۱۰ رشد 4.4 درصدي خواهد داشت و نسبت اقتصاد گردشگري به 9.6 درصد كل توليد ناخالص جهان افزايش مي يابد.

براساس آخرين آمار اين سازمان در حال حاضر از هر 12.3 شغل در سراسر دنيا يك شغل مربوط به صنعت گردشگري است. در سال ۲۰۱۰، صنعت گردشگري 8.1 درصد از كل مشاغل جهان را به خود اختصاص داده است.بنا بر آخرين گزارش هاي شوراي جهاني سفر و گردشگري كه آمار و وضعيت گردشگري كشورها را از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ ميلادي پيش بيني كرده است، ايران در سال ۲۰۱۰ ميلادي رشد 3.9 درصدي در صنعت گردشگري داشته ولي گردشگري ايران تا سال ۲۰۲۰ با ركود مواجه شده و اين عدد به 3.8 درصد كاهش مي يابد.

در سال ۲۰۱۰ ميلادي درآمد حاصل از گردشگر ورودي به ايران حدود 2.4 ميليارد دلار بوده كه 2.5 درصد از كل صادرات ايران را تشكيل مي دهد و طبق پيش بيني سازمان جهاني شوراي سفر در سال ۲۰۲۰ اين رقم به 5.1 ميليارد دلار مي رسد كه معادل 2.4 درصد كل صادرات ايران خواهد بود.

توليد ناخالص داخلي ايران از گردشگري در سال ۲۰۰۹ ميلادي 8.2 درصد و در سال ۲۰۱۰ ، 8.4 درصد بوده كه در سال هاي ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتيب 8.1 و ۸ درصد پيش بيني شده است. رشد واقعي ناخالص داخلي ايران از گردشگري در سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ به ترتيب 7.3 درصد منفي و 3.9 درصد بوده است كه براي سال هاي ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتيب 4.3 و 3.8 درصد پيش بيني مي شود.اين گزارش مي افزايد: در سال گذشته ميلادي 3.2 درصد از كل سرمايه گذاري هاي كشور كه معادل 3.4 ميليارد دلار است در بخش گردشگري انجام شده و در سال ۲۰۲۰ اين آمار به رقم 2.8 درصد از كل سرمايه گذاري ها و معادل 7.6 ميليارد دلار مي رسد.

يكي از ويژگي هاي بارز صنعت گردشگري، تاثير مستقيم و غيرمستقيم اين صنعت در اشتغال زايي است. در ايران ۵۹۸ هزار نفر به واسطه صنعت گردشگري در سال ۲۰۱۰ مشغول به كار شده اند و اين صنعت نوپا در ايران توانسته است 8.3 درصد از كل مشاغل كشور را به خود اختصاص دهد.

در رده بندي بين ۱۸۱ كشور بررسي شده در گزارش سازمان جهاني شوراي سفر و در توليد ناخالص داخلي حاصل از گردشگري، كشور ايران در رتبه ۳۰ قرار دارد و نسبت به اقتصاد ملي در رتبه ۹۵ و از نظر رشد اقتصادي در رتبه ۱۳۵ دنيا قرار گرفته است.ايران همچنين در بين ۱۲ كشور منطقه خاورميانه هم از نظر اندازه خالص در رتبه ۳، نسبت به اقتصاد ملي در رتبه ۸ و از نظر رشد اقتصادي در رتبه ۹ قرار گرفته است.براساس گزارش «مهر» اگرچه گردشگري ايران توانسته در اقتصاد ملي سهم قابل توجهي را به دست بياورد و در رتبه بندي، ۴ پله صعود كند اما رقباي اين كشور آن چنان عمل كرده اند كه توانسته اند گوي سبقت را در رشد ناخالص داخلي حاصل از گردشگري بربايند و موجب سقوط ۳۷ پله اي ايران در جهان شوند.

اما كشور ما چه سهمي از درآمدهاي جهانگردي بين المللي دارد؟ آيا مي توان به آينده اين صنعت اميدوار بود؟

«فريد جواهرزاده» مدرس دانشگاه و از صاحب نظران حوزه گردشگري كشور مي گويد: درآمدهاي بين المللي جهانگردي در سال ۲۰۰۹ ميلادي بالغ بر ۸۵۲ ميليارد دلار بوده است كه نسبت به سال ۲۰۰۸ چهار درصد و نسبت به سال ۲۰۰۷ ميلادي، ۷درصد كاهش داشته است.وي با اعلام اين كه افت جهاني درآمدهاي صنعت جهاني گردشگري در سال هاي اخير چشمگير بوده است مي افزايد: اين شرايط ناشي از بحران هاي اقتصادي و تحولات جهاني مي باشد.

به گفته وي از نظر جذب جهانگرد در سال ۲۰۰۹ فرانسه در جايگاه اول، آمريكا دوم و اسپانيا سوم بوده است و بعد از چين، ايتاليا و انگليس، كشور تركيه رتبه هفتم جذب گردشگر را در دنيا به خود اختصاص داده است ولي در مورد ايران آماري از سوي سازمان جهاني جهانگردي براي سال ۲۰۰۹ ارائه نشده است.

به گفته وي در حالي كه آمار جهانگردان ورودي به ايران در سال ۲۰۰۷ ميلادي ۲ ميليون و ۲۱۹ هزار نفر ثبت شده است اين آمار براي سال ۲۰۰۸ ميلادي ۲ ميليون و ۳۴ هزار نفر گزارش شده كه كاهش زيادي داشته است.

او در عين حال كه كاهش آمار را متاثر از شرايط جهاني مي داند، مي افزايد: درآمدهاي كشور ما از گردشگري بين المللي در سال ۲۰۰۸ رقم يك ميليارد و ۹۰۸ ميليون دلار بوده كه در مقايسه با ساير كشورها رقم بسيار پاييني است و از اين لحاظ كشور ما در رتبه هاي پايين (۶۹ يا ۷۰) قرار دارد.

سفر بيش از ۴ ميليون ايراني در نوروز ۹۰ به آن سوي مرزها نشان داد كه ما به جاي آن كه يك كشور جهانگردپذير باشيم، جهانگردفرست هستيم و حدود ۲ برابر آمار جهانگرد ورودي، طي يك بازه زماني ۲۰ روزه جهانگرد به كشورهاي دنيا فرستاده ايم.

«جواهرزاده» مدرس گردشگري دانشگاه اين ادعا كه ايران در شمار كشورهاي جذب كننده توريسم دنيا است را رد مي كند و مي گويد: با توجه به بررسي به عمل آمده، مقايسه آمار خروجي و ورودي جهانگردان نشان مي دهد كه ايران به يك كشور جهانگرد فرست تبديل شده است و اين مسئله مويد غفلت متوليان اين حوزه است.به گفته وي اين شرايط ناشي از بي برنامگي مسئولان است، چرا ايران با اين همه پيشينه تاريخي و فرهنگي از تركيه عقب بماند؟ كشور ما بيش از تركيه جاذبه هاي توريستي دارد و در حالي كه تنوع فرهنگي و اقليمي ايران زبانزد عام و خاص است با اين حال از تركيه عقب افتاده ايم.

در حال حاضر ايران براي كشورهاي همسايه ازجمله تركيه، سوريه، عراق، ارمنستان، آذربايجان و امارات بيشتر از اين كه يك مقصد گردشگري باشد يك بازار محسوب مي شود. كارشناسان، تبليغات و قدرت بازاريابي كشورهاي همسايه را مهم ترين عامل براي جذب گردشگران ايراني برشمرده اند.

«احمدروستا» كارشناس ارشد تبليغات و بازاريابي بين المللي با اشاره به اين كه كشورهاي همسايه با شناخت مخاطبان و سرمايه گذاري در مقاصد توريستي به بازاريابي و جذب گردشگر بيشتر مي پردازند، گفت: در حال حاضر بسياري از افراد گردشگران ديني و مذهبي هستند كه به سوريه و عراق مراجعه مي كنند. هم چنين گروه هاي مختلف به كشورهايي چون تركيه و ارمنستان گرايش به سفر پيدا مي كنند و برخي نيز آسياي ميانه را به لحاظ ارزاني انتخاب مي كنند.

واقعيت امر اين است كه گردشگر شرايط سفر را از ابعاد مختلف بررسي و بعد اقدام به سفر مي كند. در تركيه به دليل ارزان بودن سفر و مجموعه عواملي كه براي گردشگر مهياست گردشگر داخلي ترجيح مي دهد آن جا را انتخاب كند تا سفر داخلي كه نه تنها ارزان نيست بلكه خدمات مناسب و ايده آل هم عرضه نمي شود.

وي رقابت در زمينه گردشگري در ميان كشورهاي همسايه را بسيار ضروري عنوان كرد و گفت: در حال حاضر مسئله اي كه به شدت در ميان كشورهاي همسايه به چشم مي خورد از قافله رقابت عقب نماندن است.

اما آيا ادعاي اول بودن ايران در شمار كشورهاي دارنده جاذبه هاي گردشگري صحت دارد؟ يك صاحب نظر حوزه گردشگري به ما مي گويد: بارها در سخنراني مقامات و مسئولان كشور شنيده ايم كه «ايران جزو ۱۰ كشور اول دنيا از نظر جاذبه هاي گردشگري است » در حالي كه چنين چيزي وجود ندارد واين يك ادعاي غلط است كه معلوم نيست منشاء آن چيست؟

در حالي كه چنين چيزي نيست متاسفانه اين ادعا فراگير شده در حالي كه حقيقت چيز ديگري است. درست است كه ما به لحاظ تنوع فرهنگي و تاريخي و يك سري جاذبه هاي سياحتي مشهور هستيم ولي آن چه در دنيا سبب شده كشورهاي مختلف در جذب گردشگر موفق باشند جاذبه هاي گردشگري آن هاست، واقعيت وجودي اين موضوعي است به نام آثار ثبت جهاني شده و آثار به ثبت جهاني رسيده هر كشور مويد جاذبه هاي گردشگري بين المللي آن جاست.«جواهرزاده» مي گويد: كشور ما تنها ۱۰ اثر ثبتي در دنيا دارد و اين عدد خيلي بزرگ و قابل توجهي نيست. اين يك شاخص است براي رتبه بندي كشورها از نظر جايگاه در گردشگري بين المللي، كه بايد روي آن كار كنيم.

يك دكتراي گردشگري با اشاره به اهميت گردشگري در ايجاد آثار مثبت اقتصادي در جهان مي گويد: با توجه به افزايش نرخ رشد گردشگري در جهان، توجه كشورها به اين صنعت به عنوان منبعي درآمدزا و اشتغال آفرين معطوف شده است.

«عبدالحسين جمشيدنيا» ، توسعه ماشين هاي جست وجو ، سرعت، شبكه ها، جا به جايي اطلاعات و ... را از عواملي برشمرد كه تاثير انكارناپذيري بر ظرفيت هاي گردشگري كشورها و برنامه ريزي افراد براي سفر دارد.وي مي افزايد: با تغيير مسير كسب و كار به سمت بازاريابي، اساسا كارآمدي و روش كار سازمان هاي گردشگري اينترنتي نيز تغيير يافته است.

اين كارشناس گردشگري با بيان اين كه پيش بيني مي شود رشدي معادل 4.1درصد را طي سال هاي آينده در حوزه گردشگري در جهان شاهد باشيم، مي گويد اين امر حاكي از اهميت فعاليت هاي گردشگري در بهبود تراز اقتصادي كشورهاست.اهميت گردشگري در اقتصاد يك كشور را مي توان از طريق هزينه هاي گردشگر در قالب افزايش قيمت ها و مخارج مصرفي خانوارها، هزينه فرصت از دست رفته، هزينه فرصت تخصيص منابع به فعاليت هاي گردشگري و برخي هزينه هاي اجتماعي و فرهنگي مورد توجه قرار داد.

به گفته «جمشيدنيا» فناوري اطلاعات و ارتباطات به طور فزاينده اي موجب مي شود مسافران به اطلاعات دقيق و باثباتي دسترسي پيدا كنند و در يك مقطع زماني، رزرو انجام دهند و با روش هاي قراردادي، هزينه و نيازمندي هايشان را در اختيار داشته باشند.

فعالان صنعت گردشگري عدم توفيق ايران در توسعه گردشگري و ناتواني در رقابت با ديگر كشورها كه به تراز منفي گردشگر ورودي و خروجي انجاميده است را به نبود برنامه در اين حوزه مرتبط مي دانند.

«جواهرزاده» مدرس دانشگاه با تاييد اين موضوع كه «در صنعت گردشگري برنامه ريزي نداريم» مي گويد: از نكات موثر در توسعه گردشگري داشتن برنامه مشخص است در كشور ما هم برنامه جامعي در اوايل دهه ۸۰ مطرح شد و با همكاري سازمان جهاني گردشگري و توسط سازمان ايرانگردي و جهانگردي كار دنبال شد و تيم هاي خارجي هم به كشور آمدند و رئوس يك برنامه در حوزه گردشگري نوشته شد اما اين موضوع مغفول ماند و پي گيري نشد و با ادغام سازمان ايرانگردي و جهانگردي با ميراث فرهنگي عملا طرح جامع گردشگري ايران به بايگاني سپرده شد.

به گفته وي خلاء يك برنامه مدون و جامع در چارچوب استانداردهاي بين المللي در اين بخش كاملا مشهود است و اين يك واقعيت است كه برنامه اي براي توسعه گردشگري بين المللي نداريم.

ايران سرزميني با گستره جغرافيايي وسيع، تنوع آب و هوايي و شرايط زيست بوم متفاوت ، تنوع قومي و فرهنگ غني، كشوري با ۳۱ استان در اشكال شهري و روستايي و جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي بسيار همچون قاره اي پهناور است كه در قالب يك كشور جاي داده شده است. هنوز بسياري از ايرانيان هم با جاذبه هاي گردشگري اين مرز و بوم ناآشنايند چه رسد به گردشگران خارجي، از اين روست كه در صنعت گردشگري از كشورهاي هم تراز عقب مانده ايم و... با اين حال «خسرو ايران  پور» دبير جامعه هتلداري ايران تاكيد مي كند كه «گردشگري صنعتي است كه در تمام دنيا حمايت مي شود چرا كه ارزآوري كشور را در ديگر بخش هاي دولتي و غير دولتي توزيع مي كند».البته ناگفته نماند پي گيري و ارسال نمابر به مدير كل روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور نيز براي كسب آمار و اطلاعات و تدابير انجام شده به نتيجه نرسيد.به هر حال كشورهايي كه توانسته اند در صنعت گردشگري كارنامه موفقي از خود به جاي بگذارند علاوه بر معرفي كشور خود به گردشگران درآمد سرشاري را از اين صنعت نصيب خود كرده و مي كنند. كشور ما هم كه اكنون در جايگاه نامناسبي از گردشگري بين المللي قرار دارد با وجود جاذبه هاي گردشگري اعم از گردشگري تفريحي، مذهبي، درماني، بازاري و... مي تواند با جذب گردشگران فراوان علاوه بر اشتغال زايي به افزايش درآمد و رونق اقتصادي كشور كمك كند.

داشتن جاذبه ها شرط لازم براي جذب جهانگرد است اما شرط كافي نيست! اگر گردشگري صنعت نوين قرن بيست و يكم است بايد گام هاي بلندتر در اين عرصه برداشت و رقابت را جدي تر از قبل دنبال كرد.

امروزه صنعت گردشگري از پررونق ترين مباحث اقتصادي براي كشورها محسوب مي شود و كشورهايي كه حتي اندك جاذبه گردشگري دارند به دنبال توسعه جايگاه خود در عرصه گردشگري اند. نگاهي به آمار و اقتصاد گردشگري جهان مويد آن است كه سالانه بيش از ۶۰۰ ميليون نفر گردشگر خارجي از نقاط مختلف دنيا ديدن مي كنند و سهم ايران با آوازه و شهرتش تنها ۲ ميليون گردشگر خارجي است. ايران در ميان ۱۸۱ كشور دنيا از نظر رشد اقتصادي رتبه ۱۳۵ و در درآمدهاي گردشگري رتبه هفتادم دنيا را دارد. به دليل نبود برنامه و ساماندهي مناسب اكنون به كشوري گردشگرفرست تبديل شده ايم و سفر ۴ ميليون ايراني در تعطيلات نوروزي ۹۰ به كشورهاي همسايه مويد اين مطلب است.در حالي كه كشورهاي دنيا در اقتصاد گردشگري در حال رشد هستند ولي شواهد امر حكايت از سير نزولي اقتصاد گردشگري ايران دارد