سرزمين ايران با توجه به چشم اندازهاي طبيعي زيبا و نيز ميراث غني تاريخي و فرهنگي آن جاذبهي زيادي براي ساير اقوام و ملل جهان دارد و به همين دليل از گذشتههاي دور تا كنون، مورد توجه جهانگردان و سياحان زيادي بوده است.
از ديدگاه سازماني و تشكيلاتي، اولين بار در سال 1314 مديريت امور گردشگري در وزارت كشور به نام«اداره امور جهانگردي» تأسيس شد. بعد از سال 1320 اين اداره جاي خود را به«شوراي عالي جهانگردي» داد. اين شورا هفتهاي يك بار در وزارت كشور تشكيل ميشد و به امور گردشگري رسيدگي ميكرد. در سال 1333 با مطرح شدن اهميت جلب گردشگري خارجي از جنبههاي اقتصادي و ايجاد حسن تفاهم در بين كشورهاي مختلف، توجه به گردشگري بيشتر شد و دوباره ادارهي امور جهانگردي در وزارت كشور تأسيس شد. در سال 1342 سازمان جلب سياحان تأسيس شد كه با تهيه، تنظيم و اجراي طرحها و برنامهريزي وسيع و دامنهدار خود، اقداماتي را براي توسعه گردشگري به عمل آورد. در سال 1354 اين سازمان با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و با نام«وزارت اطلاعات و جهانگردي» به فعاليت خود ادامه داد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در سال 1358 شوراي انقلاب براي جلوگيري از تداخل وظايف و هماهنگي بيشتر، تأسيس سازمان ايرانگردي و جهانگردي را با اهداف و خط مشيهاي جديد، تصويب كرد و امور گردشگري در اين سازمان متمركز شد. در سال 1375 به منظور اصلاح قسمتي از نظام ايرانگردي و جهانگردي كشور و براي ايجاد هماهنگي بيشترف معاونت امور سياحتي و زيارتي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با سازمان مراكز ايرانگردي و جهانگردي ادغام شد و با نام جديد سازمان ايرانگردي و جهانگردي و وابسته به اين وزارتخانه، وظيفه برنامهريزي، سياستگذاري و هدايت و نظارت بر اين بخش را عهدهدار شد. از سال 1383 سازمان ايرانگردي و جهانگردي از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي جدا شد و با سازمان ميراث فرهنگي و سازمان صنايع دستي در يك سازمان واحد به اسم«سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري» به فعاليت خود ادامه ميدهد.
راهبردهاي گردشگري در سند آمايش سرزمين كشور
براساس آخرين سند آمايش سرزمين در سال 1383، راهبردهاي بلندمدت و راهبردهاي سازماندهي فضايي گردشگري در كشور، به شرح زير تعيين شدهاند:
راهبردهاي بلند مدت توسعه
حفظ، احيا و توسعه تمامي امكانات و جاذبههاي گردشگري و ميراث فرهنگي و تبديل اين بخش به يكي از بخشهاي اصلي درآمدزاي كشور و استفاده از آن در تقويت پيوند با ساير ملل؛
همكاري رسانههاي داخلي و بينالمللي براي ارائه تصوير جديد و جذاب از جاذبههاي متنوع طبيعي و گردشگري در زمين؛
تأكيد مضاعف بر حفظ محيط زيست در راستاي توسعهي اكوتوريسم و جاذبههاي گردشگري طبيعي كشور.
جلب سرمايههاي خارجي و داخلي براي ايجاد تسهيلات و تجهيزات گردشگري در تمام نقاط جاذب گردشگري كشور؛
ايجاد هماهنگي بيشتر بين وزارت مسكن و شهرسازي، سازمان مديريت و برنامهريزي كشور، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و وزارت كشور در سطح ملي از يك سو و استانداريها، فرمانداريها، شوراي شهر و شهرداريها در سطوح منطقهاي و محلي از سوي ديگر در جهت حفظ ميراث فرهنگي شهرها و ايجاد شرايط مناسب قانوني، اجتماعي، فرهنگي و طبيعي، براي جذب جهانگردان.
رونق بخشيدن به صنايع و خدمات مرتبط با گردشگري از راه ارائه تسهيلات و ايجاد مشوقهاي لازم؛ و
تشويق و حمايت از ايجاد تأسيسات اقامتي و تفرجگاهي در همه نقاط كشور.
راهبردهاي سازماندهي فضايي
سطحبندي قلمروها، نقاط و محورهاي عمدهي گردشگري براساس راههاي دسترسي، تسهيلات اقامتي و رفاهي و جاذبههاي گردشگري(فرهنگي ـ طبيعي)
ايجاد مناطق و محورهاي ويژه و دهكدههاي گردشگري؛ و
تدوين قانونهاي جديد براي جلوگيري از انحطاط محيط زيست.
طرح جامع توسعه گردشگري كشور
طرح جامع گردشگري جمهوري اسلامي ايران، طرحي عملياتي براي مديريت و توسعهي بخش گردشگري است. اين طرح به منظور تحقق گفتوگو بين ملتها و تحكيم مناسبات ايران با ساير كشورها، ايجاد اشتغال براي جوانان و بيكاران، كمك به كاهش مهاجرت روستايي به شهرها، افزايش درآمدهاي ارزي كشور، افزايش سطح رفاه اجتماعي و دستيابي به توسعه پايدار گردشگري از جهات فرهنگي، اجتماعي و زيست محيطي تنظيم شده است. اين طرح پس از چند سال تلاش و كار مستمر كارشناسان داخلي و خارجي با مشاركت سازمان جهاني گردشگري (WTO) و برنامهي عمران ملل متحد (UNDP) تدوين شده، كه كليات آن در سال 1381 تصويب و اجراي آن در سه افق 5، 10، 15 ساله(سال 2000 سال مبنا)، پيشنهاد شده است.
تاكنون در ارزيابي اين طرح، ديدگاهها و نكات مختلفي ارائه شده است. براي مثال يكي از اهداف اين طرح ايجاد فرصتهاي اقتصادي سرمايهگذاري در مناطق روستايي ذكر شده است، ا
كمك به كاهش مما در بخش راهبردهاي توسعه گردشگري، سياست و خط مشي معيني در اين زمينه ارائه نشده و خلاء واضحي در اين زمينه وجود دارد.
همچنين اهداف مندرج در طرح ملي توسعه گردشگري، فاقد جامعيت، صراحت و نظرات پيشرفته و تكامل يافته است. اجزا و عناصر اصلي از هماهنگي و همآوايي لازم برخوردار نيست و موارد ضدونقيض به وضوح در آن ديده ميشود.
به طور كلي اين طرح با وجود تصويب آن در سال 1381، اجرا نشده و مقرر شده بود كه در ساختار جديد سازمان، با انجام اصلاحات و تغييراتي كار اجراي آن شروع شود، ولي اين مهم نيز تحقق نيافته است. البته مطالب و يافتههاي اين طرح به طور غيرمستقيم و موردي در طرحهاي توسعه گردشگري در كشور استفاده ميشود. بنابراين ميتوان گفت خلاء وجود طرح جامع ملي توسعهي گردشگري در كشور، از جمله طرح جامع توسعه گردشگري در كشور استفاده ميشود. بنابراين ميتوان گفت خلاء وجود طرح جامع ملي توسعهي گردشگري در كشور، از جمله طرح جامع توسعه گردشگري روستايي در كشور محسوس است.